Czy dzieci powinny brać witaminy? Jeśli tak, to które?

Według dziennika „The Washington Post” Stanach Zjednoczonych nawet połowa rodziców regularnie podaje swym dzieciom suplementy witaminowe. W Polsce sytuacja wygląda nawet bardziej drastycznie – codziennie tabletki otrzymuje 57% dzieci, a okazyjnie nawet 71%! Czy faktycznie większość dzieci potrzebuje suplementacji? Naukowcy są sceptyczni.

Według badań opublikowanych w 2022 r. w periodyku „Pediatria Polska” często kupujemy preparaty polecane przez lekarzy i farmaceutów, niestety, nie zawsze zupełnie obiektywnie. Za marketingiem suplementów stoi dziś bowiem ogromny biznes, który oferuje wymierne gratyfikacje promującym podmiotom. Nawet 40% rodziców w swojej decyzji o podawaniu dzieciom witamin słucha też rad znajomych oraz opinii znalezionych w internecie. Niestety, ponad połowa przyznała, że nie ma pojęcia, czy dany preparat ma jakieś przeciwwskazania.

Dlaczego rodzice podają dzieciom witaminy?

Z ankiet przeprowadzonych wśród społeczeństwa amerykańskiego wynika, że głównym motywem rodziców jest poprawa ogólnego stanu zdrowia dzieci. Chcemy dla nich jak najlepiej – to zrozumiałe – więc łatwo ulegamy wpływowi reklam. Stosunkowo często pojawiały się również odpowiedzi typu „dla wzbogacenia diety”, „w ramach profilaktyki problemów zdrowotnych” oraz „dla wzmocnienia odporności”.

A jest z czego wybierać, bowiem z myślą o troskliwych rodzicach i łasych pociechach firmy farmaceutyczne przygotowują suplementy w formie słodkich cukierków, żelek, tabletek musujących czy saszetek do rozpuszczania. Szczególnie chętnie podajemy potomstwu witaminę C, wierząc w jej moc ochronną przeciw przeziębieniom i innym infekcjom. Poza tym wielu rodziców sięga również po preparaty multiwitaminowe, w przekonaniu, że im więcej, tym lepiej. Czy aby rzeczywiście?

Czy dzieci powinny przyjmować suplementy witaminowe?

W obiektywnej opinii naukowców i pediatrów zdrowe dziecko nie potrzebuje żadnego witaminowego wspomagania. Wszystkie jego potrzeby odżywcze w pełni pokryje różnorodna dieta – witaminy ze źródeł pokarmowych są też wyraźnie lepiej wchłaniane niż te w tabletkach.

Co jednak, jeśli pociecha jest niejadkiem? Kaprysy przy jedzeniu są typowe dla wieku przedszkolnego i szkolnego – to, że dziecko odmawia niektórych produktów lub niedojada nie oznacza jeszcze cierpi na niedobory! Czy nie jest jednak dobrze „na wszelki wypadek” uzupełnić jadłospis o dodatkowe witaminy? Niekoniecznie.

Lekarze ostrzegają, że zwłaszcza preparaty multiwitaminowe traktowane jako „zdrowe cukierki” stwarzają ryzyko przedawkowania określonych witamin. A jest ono nie tylko realne, ale i niebezpieczne, zwłaszcza w przypadku witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, które mają tendencję do akumulacji.

Ponadto zwraca się uwagę, że preparaty sprzedawane bez recepty nie mają zwykle pełnej listy przeciwwskazań. Może się tymczasem okazać, że poszczególne składniki wchodzą w interakcje z innymi lekami przyjmowanymi przez dziecko bądź są niewskazane przy określonych chorobach systemowych. W Kanadzie nawet 16% wszystkich pediatrycznych wizyt na pogotowiu ma związek z interakcjami między lekami sprzedawanymi bez recepty!

Wreszcie, argumentem przeciwko podawaniu dzieciom witamin na własną rękę jest ich znikoma czasem efektywność. Przykładem niech będzie wspomniana już witamina C, którą mylnie uważa się za tarczę przeciwko sezonowym infekcjom. Jak wynika z metaanalizy przygotowanej w 2013 r., regularna suplementacja nie obniża w żaden sposób ryzyka zachorowania, a jedynie lekko łagodzi nasilenie symptomów. Co ciekawe, przyjmowanie witaminy C już po rozpoczęciu infekcji nie ma żadnego wpływu na jej przebieg, zaś przedawkowanie może powodować biegunkę. Dodajmy, że w dzisiejszych czasach deficyt witaminy C jest spotykany bardzo rzadko!

Wyjątek – witamina D

Zgodnie z zaleceniami pediatrycznymi niemowlętom od dnia narodzenia po 1 rok życia podaje się witaminę D. Wiele źródeł przekonuje też, aby regularną suplementację przedłużyć do wieku minimalnie dwóch lata, a później podawać maluchom witaminę D w okresie od października do kwietnia, kiedy ekspozycja na słońce nie jest wystarczająca.

Faktycznie, witamina D jest bowiem deficytowa w szerokim społeczeństwie, a nawet mleko matki nie ma jej pod dostatkiem. W sezonie zimowym, gdy słońce jest nisko, wcześnie zapada, a my chodzimy ubrani od stóp do głów, produkcja witaminy D w skórze jest minimalna. Z badania przeprowadzonego w Wielkiej Brytanii wynika, że nawet co czwarte dziecko w wieku 1-2 lat ma niedostateczny poziom witaminy D we krwi, co przekłada się na pogorszenie szans rozwojowych. U dzieci w wieku 3-4 lat zaobserwowano natomiast, że źródła pokarmowe pokrywały zaledwie 1/3 realnej potrzeby. Kalciferol dodaje się bowiem coraz częściej do produktów nabiałowych, soków czy płatków śniadaniowych, ale, jak widać, i to może nie wystarczać.

Zgodnie z obowiązującymi w Polsce normami pediatrycznymi dzieciom w wieku 1-10 lat należy podawać 600-1000 IU witaminy D na dobę, jeśli nie ma możliwości przebywania na słońcu z odkrytymi przedudziami i przedramionami przez minimum 15 minut między 10 a 15 godziną. Nie ma też przeciwwskazań do całorocznej suplementacji na tym poziomie, a otyła młodzież powinna przyjmować nawet 1600-4000 IU na dobę!

Kiedy dziecko może potrzebować witamin?

Tak naprawdę o podawaniu dziecku suplementów powinien zawsze decydować pediatra. Są sytuacje, w których dodatkowe dawki witamin i minerałów mogą faktycznie być wskazane dla poprawy warunków rozwoju.

O preparatach z witaminy warto w szczególności pomyśleć, jeśli pociecha:

• przejawia oznaki opóźnionego rozwoju fizycznego i psychicznego;
• cierpi na chroniczne choroby i alergie pokarmowe;
• jest na diecie restrykcyjnej, zwłaszcza wegańskiej.

W szczególności dzieci nie spożywające produktów pochodzenia zwierzęcego powinny przyjmować suplementy z witaminą B12 (w dawkach dobranych przez lekarza), zaś mali pacjenci chorzy na mukowiscydozę mogą wymagać suplementacji rozpuszczalnymi w tłuszczach witaminami A, D, E i K. Warto dodać, że nietolerancja laktozy i wykluczenie z diety mleka jest też wskazaniem do dodatkowej suplementacji wapniem, podczas gdy przy zdiagnozowanej anemii pacjentom podaje się preparaty z żelazem według zaleceń pediatry.

W przypadku zdrowych dzieci najistotniejsze jest dbanie o różnorodny jadłospis zawierający pełnowartościowe pokarmy takie jak owoce, warzywa, produkty pełnoziarniste, nabiał, mięso i zdrowe tłuszcze roślinne. Niestety, żywność wysoce przetworzone jest w witaminy, minerały i antyoksydanty uboga. Dietetycy w szczególności polecają kierować się zasadą tęczy – im bardziej naturalna i kolorowa zawartość talerza, tym mniejsze ryzyko niedoborów.